ਅਗਨੀਪਥ ਦਾ ਨੇਪਾਲ 'ਚ ਵਿਰੋਧ, ਜਾਣੋ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ 'ਚ ਕਿਉਂ ਭਰਤੀ ਹੁੰਦੇ ਨੇ ਗੋਰਖਾ ਸੈਨਿਕ?

ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ- ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਲਈ ਲਿਆਂਦੀ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ‘ਅਗਨੀਪਥ’ ਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵੀ ਵਿਵਾਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਗਨੀਪਥ ਯੋਜਨਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਉੱਥੇ ਵੀ ਇਹੀ ਚਿੰਤਾ ਪ੍ਰਗਟਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਚਾਰ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਇਹ ਨੌਜਵਾਨ ਕੀ ਕਰਨਗੇ?
ਨੇਪਾਲੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਅਗਨੀਪਥ ਸਕੀਮ ਤਹਿਤ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬ੍ਰਿਟੇਨ, ਨੇਪਾਲ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਏ ਸਮਝੌਤੇ ਦੇ ਤਹਿਤ, ਨੇਪਾਲੀ ਗੋਰਖਿਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫੌਜ ਨੇ ਨੇਪਾਲੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਭਰਤੀ ਲਈ ਭਰਤੀ ਰੈਲੀ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਸੀ ਪਰ ਨੇਪਾਲ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਾ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਰੈਲੀ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।
ਇਸ ਪੂਰੇ ਮਾਮਲੇ 'ਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਅਰਿੰਦਮ ਬਾਗਚੀ ਨੇ ਪ੍ਰੈੱਸ ਕਾਨਫਰੰਸ 'ਚ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ 'ਚ ਗੋਰਖਾ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੀ ਭਰਤੀ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗੋਰਖਾ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਅਗਨੀਪਥ ਯੋਜਨਾ ਤਹਿਤ ਭਰਤੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
ਅਗਨੀਪਥ ਯੋਜਨਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜਨਾਥ ਸਿੰਘ ਨੇ 14 ਜੂਨ ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਸਕੀਮ ਤਹਿਤ ਸਾਢੇ 17 ਸਾਲ ਤੋਂ 21 ਸਾਲ ਤੱਕ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨਾਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਭਰਤੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ‘ਅਗਨੀਵੀਰ’ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਸਾਲ 46 ਹਜ਼ਾਰ ਅਗਨੀਵੀਰ ਭਰਤੀ ਕੀਤੇ ਜਾਣੇ ਹਨ। ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 25% ਨੂੰ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਾਕੀ 75% ਅਗਨੀਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਬਰਖਾਸਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਚਾਰ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਅਗਨੀਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਪੈਨਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇਗੀ।
ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਨਰਾਇਣ ਖੜਕੇ ਨੇ ਬੁੱਧਵਾਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜਦੂਤ ਨਵੀਨ ਸ਼੍ਰੀਵਾਸਤਵ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਭਰਤੀ ਰੈਲੀ ਨੂੰ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ। ਨੇਪਾਲੀ ਗੋਰਖਿਆਂ ਦੀ ਭਰਤੀ ਲਈ 25 ਅਗਸਤ ਤੋਂ ਰੈਲੀ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਸੀ।
ਨੇਪਾਲੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ 'ਗੋਰਖਾ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਖਤਰਨਾਕ ਸੈਨਿਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਫੀਲਡ ਮਾਰਸ਼ਲ ਰਹੇ ਸੈਮ ਮਾਨੇਕਸ਼ਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, 'ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਮੌਤ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਦਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਜਾਂ ਤਾਂ ਝੂਠ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਾਂ ਫਿਰ ਗੋਰਖਾ ਹੈ।'
ਗੋਰਖਾ ਨਾਮ ਪਹਾੜੀ ਸ਼ਹਿਰ ਗੋਰਖਾ ਤੋਂ ਆਇਆ ਹੈ। ਨੇਪਾਲੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਗੋਰਖਾ ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਮੂਲ ਨਿਵਾਸੀ ਹਨ। ਇਹ ਨਾਮ ਉਸਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਸੰਤ ਯੋਧਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਰਖਨਾਥ ਨੇ 8ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਨੇਪਾਲੀ ਫੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਕਿਉਂ ਭਰਤੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
ਇਹ ਜਾਣਨ ਲਈ 200 ਸਾਲ ਪਿੱਛੇ ਜਾਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਕਹਾਣੀ 1814 ਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼ ਵੀ ਨੇਪਾਲ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੇਪਾਲ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਯੁੱਧ ਇੱਕ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਚੱਲਿਆ। ਅਖ਼ੀਰ ਸੁਗੌਲੀ ਦੀ ਸੰਧੀ ਨੇ ਜੰਗ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਇਸ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਨੇਪਾਲੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਤੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਕਿਉਂ ਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਫ਼ੌਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਦੇ ਲਈ 24 ਅਪ੍ਰੈਲ 1815 ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਬਣਾਈ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਗੋਰਖਿਆਂ ਦੀ ਭਰਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ।
ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਦੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਗੋਰਖਿਆਂ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੁੱਧ ਲੜੇ। ਦੋਵੇਂ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਵੀ ਗੋਰਖਾ ਸੈਨਿਕ ਸਨ। ਬੀਬੀਸੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ ਦੋਵਾਂ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰੀਬ 43 ਹਜ਼ਾਰ ਗੋਰਖਾ ਸੈਨਿਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ।
ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਨਵੰਬਰ 1947 ਵਿੱਚ, ਬ੍ਰਿਟੇਨ, ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨੇਪਾਲ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਤਿਕੋਣੀ ਸਮਝੌਤਾ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਤਹਿਤ ਨੇਪਾਲੀ ਗੋਰਖਿਆਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਗੋਰਖਿਆਂ ਦੀਆਂ 10 ਰੈਜੀਮੈਂਟਾਂ ਸਨ।
ਸਮਝੌਤੇ ਤਹਿਤ 6 ਰੈਜੀਮੈਂਟਾਂ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਈਆਂ ਅਤੇ 4 ਰੈਜੀਮੈਂਟਾਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੌਜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਈਆਂ। ਪਰ ਚੌਥੀ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਦੇ ਕੁਝ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਬਰਤਾਨੀਆ ਜਾਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਭਾਰਤ ਨੇ 11ਵੀਂ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਬਣਾਈ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਗੋਰਖਾ ਸੈਨਿਕ ਹਨ?
ਗੋਰਖਾ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਨੂੰ ਵੀ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਖਤਰਨਾਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿਖਲਾਈ ਦੌਰਾਨ, ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿਰ 'ਤੇ 25 ਕਿਲੋ ਰੇਤ ਲੈ ਕੇ 4.2 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲੰਬਕਾਰੀ ਦੌੜਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਦੌੜ 40 ਮਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਕਰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਗੋਰਖਿਆਂ ਦੀਆਂ 7 ਰੈਜੀਮੈਂਟਾਂ ਅਤੇ 43 ਬਟਾਲੀਅਨਾਂ ਹਨ। ਕਈ ਬਟਾਲੀਅਨਾਂ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਮੁਤਾਬਕ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਗੋਰਖਾ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 40 ਹਜ਼ਾਰ ਦੇ ਕਰੀਬ ਹੈ। ਹਰ ਸਾਲ 1200 ਤੋਂ 1300 ਗੋਰਖਾ ਫੌਜੀ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿਚ ਭਰਤੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਗੋਰਖਾ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਤਨਖਾਹ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਸੇਵਾਮੁਕਤੀ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੈਨਸ਼ਨ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਵੀ ਗੋਰਖਾ ਸਿਪਾਹੀ ਭਰਤੀ ਹਨ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨੇਪਾਲ ਪਰਤਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਹੁਣ ਉਹ ਚਾਹੁਣ ਤਾਂ ਬਰਤਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੋਰਖਾ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਪੈਨਸ਼ਨ ਵੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਪੈਨਸ਼ਨ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਨੇਪਾਲ 'ਚ ਅਗਨੀਪਥ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਿਉਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ?
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਗਨੀਪਥ ਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਦੋ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵਿਵਾਦ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ, ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦਾ ਕੀ ਬਣੇਗਾ? ਅਤੇ ਦੂਜਾ, ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਸਾਲ ਨੌਕਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੈਨਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇਗੀ, ਤਾਂ ਉਹ ਕਿਵੇਂ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਨਗੇ? ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਗੱਲਾਂ 'ਤੇ ਨੇਪਾਲ 'ਚ ਵੀ ਵਿਵਾਦ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ 'ਚ ਕਰੀਬ 40 ਹਜ਼ਾਰ ਗੋਰਖਾ ਸੈਨਿਕ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਡੇਢ ਲੱਖ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਹਰ ਸਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ਅਤੇ ਪੈਨਸ਼ਨ 'ਤੇ ਅੰਦਾਜ਼ਨ 4,200 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰਕਮ ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਰੱਖਿਆ ਬਜਟ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਜੇਕਰ ਪੈਨਸ਼ਨ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਨੇਪਾਲ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਡੂੰਘਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਵੇਗਾ।